ARNASA
Duela asko, Bortziriak (Nafarroa) eskualdeko mendien magalean, bazen basoz, kobazuloz eta baserriz jositako herri bat, Arantza izenekoa. Ez dezala inork pentsa orduko Arantzak gaur egungoaren antza zuenik, bertako biztanleen tradizio eta ohiturak aski ezberdinak baitziren. Horietatik harrigarriena, dudarik gabe, ordainketak egiteko modua zen. Haiek ez zuten txanponik erabiltzen bizitzeko behar zituzten gauza apurrak erosteko, gaztainak baizik. Hori dela-eta, gaztainondoen presentzia izugarria zen herrian, eta udazken aldera biztanle guztiak aritzen ziren egurrezko eskailera xumea hartu, zuhaitzetara igo eta ahalik eta gaztaina gehien jaso nahian.
Fortunato ere Arantzako baserritarra zen, eta udazken aldera gaztaina asko biltzeko asmoz abiatu zen basorantz, bere egurrezko eskailera beso azpian zuelarik. Halako batean, gaztainondo handi bat ikusi zuen, kokatu zuen eskailera zuhaitzaren kontra eta hasi zen azkar batean, beldurrik gabe, zuhaitzean gora egiten. Zuhaitz oparoa zen, eta goserik gabeko urte batean irrikak Fortunato itsutu zuen. Hasi zen azkar batean, besoak ahalik eta gehien luzatuz, urrutiegi zegoen adarreko gaztaina lodi batzuk harrapatu nahian, baina ezin izan zituen hartu, oreka galdu eta zuhaitzetik lurrerainoko bidea egitea egokitu baitzitzaion. Herriko gazte batzuk hilik aurkitu zuten Fortunato arratsalde horretan bertan, heriotza eragin zion zuhaitzaren azpian, gaztaina gordinen barrualdea baino zuriago.
Herri txikietan ohikoa denez, gazteen irudimenak eta agureen jakin-minak bat egin zuten berriz ere, eta laster hedatu zen Fortunato gizajoaren heriotzaren inguruko istorioa. Horren arabera, gauetan Fortunato hil zen gaiztainondoaren ondotik igaroz gero, arnasketa geldo eta astuna entzun omen zitekeen. Batzuek zioten gizonaren arima zela, eta beste batzuek, piztia haserretu edo sorgin maltzu bat. Adore faltagatik-edo, herriko inor ez zen ausartzen gaueko ordu txikitan gaztainondo sorgindu hartara hurbiltzen.
Udazkeneko gau hotz batean, Joakin baserritarra bere etxera bueltatzen ari zela, gaztainondoaren ondotik igaro zen, bere helmugara iristeko biderik motzena baitzen. Halako batean, hots arraro bat aditu zuen gaztainondoaren inguruan. Arnasa. Hala ere, Joakin ez zen horren aurrean kikildu, eta etxera joan zen azkar batean, kandela bat hartu eta asnasketa astun horien jabea nor zen ikusteko asmoz. Ez zien bere emaztearen kezka eta erreguei jaramonik egin. Berriz ere gaztainondo ingurura heldu zenean, kandelarekin argitu zuen ilargirik gabeko gau hartan ilun agertu zen gunea. Asperen estu bat atera zen baserritarraren ahotik eta adorea bilatzen saiatu zen, pixkanaka-pixkanaka hots berezi hori zetorren lekura hurbilduz. Bat-batean, zer ikusiko eta… Astoa umetzen!
Joakin harrituta geratu zen gau hartan ikusitakoarekin, eta hurrengo egunean, herri guztiak jazotakoaren berri izan zuen. Batzuk zer esan jakin gabe gelditu ziren, eta beste batzuk ez ziren hainbeste harritu. Hala ere, iritziak medio, Joakinen adoreari esker dakigu gaur egun nor zen arnas hots horren jabea: Fortunato hil zen gaztainondo beraren azpian umetzen ari zen astoa.
ZERGATIK DUZU ISTORIOA HAIN GOGOAN?
Gogoan dut oraindik, aurreko urtean, DBH 2ko ikasleok Arantzako egonaldian geundela, istorio hau bertako monitorearen ahotik aditu nuen eguna. Istorioan aipatzen den gaztainondoaren alboan geunden, eta sekulako ilusioarekin entzun nuen kontakizuna, harrigarria iruditzen baitzitzaidan hainbeste urteren ondoren Arantzako biztanleek ahoz aho transmititzen jarraitzea. Hori dela-eta, zein ipuin eta kondaira idatzi pentsatzen hasi nintzenean, ideia bikaina iruditu zitzaidan istorioa idatzi eta ezagutzera ematea, nire oroimenean behintzat gal ez dadin.
BIHOTZEKO BALA
Txikia nintzenean, nire gurasoek familiari buruzko istorioak kontatzen zizkidaten. Baina harrigarriena nire birraitonaren istorioa da.
Nire birraitona Raimundo, 19 urte zituenean, bere familiarekin bizi zen Arabako herri batean. 1936. urtean Espainian Gerra Zibila hasi zen eta bera Asturiasera bidali zuten.
Egun batean etsaiaren kontra borrokatzera joan ziren. Zelai bat zeharkatzen zeudenean, tirokatu zituzten. Raimundo hiru balaz zauritu zuten. Batek sabelean, beste batek besoan eta azkenak bihotzean eman zion.
Bere kideek hilda zegoela pentsatu zuten eta ibai batera bota zuten. Baina kanpaleku militarrera bueltatzean, kapitainak Raimundoren gorputza jasotzeko agindu zuen, bere familiari entregatzeko.
Gorputza hartzean, bizirik zegoela ikusi zutenez, ospitalera eraman zuten. Han sabeleko eta besoko balak kentzeko operatu zuten. Bihotzekoa ezin izan zuten kendu; izan ere, hilko zen.
Zortea izan zuen, 87 urtez bizi izan zen bihotzeko balarekin. Gainera, bere bizitza osoan osasun oso ona izan zuen.
ZERGATIK DUZU ISTORIOA HAIN GOGOAN?
Iruditu zait zirraragarria nire birraitonak 87 urte bizi izatea bihotzeko balarekin. Horregatik aukeratu dut istorio hau. Hori gutxi balitz, nire birraitona hil izan balitz, ni ez nintzen existituko.
ROSAMUNDA eta IBAN
Duela urte asko Izartzan, Okina ondoko herri txiki batean, Joakin izeneko kondea bizi zen gaztelu handi batean. Berak Rosamunda izeneko alaba zuen. Joakinek Rosamunda Bernedoko Arnaldo printzearekin ezkondu nahi zuen, Arnaldoren familia oso aberatsa baitzen. Baina Rosamundak Iban deituriko mutil-laguna zuen. Iban Joakinen esklaboa zen, eta gazteluan elkar ezagutu zuten. Baina egun batean Joakin beraien amodioaz konturatu egin zen eta esan zion Ibani:
- Dirua eta ohorea lortzen baduzu, nire alabarekin ezkontzen utziko dizut.
Goiz batean, Joakin Mendozara joan zen, beti bezala. Goizero joaten zen lan egitera, eta afaltzeko orduan bueltatzen zen. Baina gau horretan ez zen bueltatu. Esklaboari bere aitaren bila joateko eskatu zion. Ibanek aurpegia estali zuen herritik ateratzea debekatuta zuelako, eta Mendozara joan zen. Bidean Joakin ikusi zuen, baina ez zegoen bakarrik. Haren ondoan gizon batzuk zeuden laban batekin kondea hiltzeko asmoz. Ibanek bera libratzea lortu zuen eta zera esan zion kondeak:
- Eskerrik asko, mutiko, bizia salbatu didazu. Tori eraztun hau opari bezala.
Joakin ez zen konturatu libratu zuen mutikoa Iban izan zenik. Hilabeteak pasatu ziren eta kondeak esan zion ohorea lortzeko gerrara joan behar zuela, eta horrela egin zuen mutikoak. Rosamunda geroz eta maiteminiduago zegoen, baina Joakinek ez zuen nahi esklabo bat bere alabarekin ezkontzerik. Horregatik, gerratik bueltatu ondoren, zera esan zion kondeak morroiari:
- Ohorea lortu duzu gerrara joateagatik, baina oraindik dirua lortzea falta zaizu. Okinako mendien artean Silo deituriko osin bat, zulo sakon bat, dago. Osinean sartzen bazara soka honekin eta altxorrarekin ateratzen bazara, nire alabarekin ezkontzen utziko dizut.
Joakinek Ibani honi esan baino lehen, soka izorratu zuen, horrela osinetik bizirik ateratzea guztiz ezinezkoa zelako. Arratsalde horretan Iban lagun batekin Silora igo zen.
- Mesedez, laguna, eraztun hau zaindu. Kondeak eman zidan Mendozan libratu nuenean. Bizirik ateratzen banaiz, Rosamundari emango diot. Bestela, kondeari itzuli.- Esan zion eraztuna eman bitartean.
Herritar guztiak igo ziren mendira begiratzera. Rosamunda oso urduri zegoen. Kondea, berriz, oso lasai, bazekielako Iban ez zela bere alabarekin ezkonduko, emandako sokarekin ezinezkoa zelako zulotik ateratzea.
Mutikoa zulora sartu orduko, kondeak eraztuna ikusi zuen haren lagunaren eskuetan.
- Kaixo, mutil. Zu izan al zinen bizitza salbatu zidana? Horixe da eman nizun eraztuna. - Esan zuen kondeak harriturik.
- Ez. Nire laguna, Iban, izan zen. Berak eman dit gordetzeko.
Momentu horretan Joakin konturatu zen Iban izan zela bere salbatzailea, eta mutikoa zulotik ateratzeko agindu zuen. Baina beranduegi izan zen. Ordurako soka apurtu zitzaion, zulora erori eta hil egin zen.
Rosamunda eta kondea negar egiten hasi ziren eta bat-batean neskatoak zuloan behera salto egin zuen. Iban eta Rosamunda hil egin ziren Joakinen erruz, eta horren ondorioz, kondeak bere gaztelua utzi eta herritik alde egin zuen.
Ordutik esaten da gauero argi bat ateratzen dela osinetik, Ibanen eta Rosamundaren arima.
ZERGATIK DUZU ISTORIOA HAIN GOGOAN?
Nire aitonak kontatzen zidalako aukeratu dut istorio hau. Gainera, nire herri ondoan gertatu omen zen istorioa.
ASPALDIKO KONTAKIZUNAK
Nire amonak eta aitonak txikiaK zireneko kondaira asko kontatzen dizkidate. Nire amonak esaten dit gaur egun ditugun teknologia berri eta gauza moderno guztiei begiratzean, haiek txikitan Historiaurrean edo Prehistorian bizi zirela dirudiela.
Askotan kontatzen zidan istorio dibertigarri hau. Txikia zenean, askotan bere osaba bisitatzera joaten zen, eta baserri batean bizi zenez, ez zegoen komunik. Beraz, animaliak zeuden lekura joan behar zen. Nire amonari ez ez zitzaion batere gustatzen eta beldurra pasatzen zuen. Gorroto zuen oilo guztiak begira egotea txiza edo kaka egiten zuen bakoitzean. Egun batean, oilo batek haginka egin zion ipurdian eta denbora asko egon zen hara bueltatu gabe, esperientzia hori bizi ondoren.
ZERGATIK DUZU ISTORIOA HAIN GOGOAN?
Nire amonaren etxera joatean, askotan kontatu izan didalako kondaira.
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina